Emancipatie, empowerment en zelfverwezenlijking: drie vormen van vrijheid

Leestijd: 6 minuten

Weet je het verschil?

Op 8 maart wordt Internationale Vrouwendag gevierd.
In Nederland gebeurt dat sinds 1912.
Het doel is aandacht te vragen voor thema’s zoals economische zelfstandigheid, empowerment, seksueel geweld, zorg en arbeid, discriminatie en racisme.
Een grote verscheidenheid aan vrouwengroepen en vrouwenorganisaties viert deze dag op veel verschillende manieren.
Kijk maar ‘ns op http://allevrouwennetwerken.nl/ . Met de zoekterm ‘vrouwenorganisaties in Nederland’ kun je nog veel meer organisaties vinden.

Waarom Internationale Vrouwendag gevierd wordt?
Omdat het nodig is aandacht te vragen voor achterstandsituaties van vrouwen op grond van hun vrouw zijn. Natuurlijk hebben vrouwen een achterstand in een patriarchale cultuur, anders heette die cultuur niet zo. Het woord patriarchaat, samengesteld uit ‘pater’ (Gr. vader) en ‘arché (Gr. Heerschappij), is een maatschappijvorm waarin vaders of meer algemeen de mannen een dominante rol innemen.

Dus alles wat niet ‘man’ is, heeft een achterstand.
Alles wat niet ‘blanke man’ is, heeft een achterstand.
Alles wat niet ‘bevoorrechte blanke man’ is, heeft een achterstand. Emancipatiebewegingen zijn er op diverse thema’s en op diverse momenten geweest. De richting van het streven leidt naar individuele vrijheid en verantwoordelijkheid, onafhankelijk van ras, sekse ed.

Economische zelfstandigheid, een eind aan seksueel geweld, gelijke kansen op arbeid, een eind aan discriminatie en racisme, gaan over omstandigheden en verhoudingen tussen mensen.
Empowerment gaat veel meer over innerlijke bekrachtiging, innerlijke veerkracht en innerlijk leiderschap. Je in staat voelen individueel vrij en verantwoordelijk te zijn.

Maatschappelijke verschuivingen en ontwikkelingen lijken een beetje op de Echternach processie: twee stappen voorwaarts, een stap achterwaarts. Veranderingen ontstaan door een impuls, maar ondervinden een remmende werking door een soort traagheidsmoment. Net zoals het eenvoudiger is om handmatig een fiets aan te duwen dan een Boeing 747. Net zo is het ingewikkelder en moeizamer grotere maatschappelijke structuren gezamenlijk om te vormen, dan het eens te worden met z’n tweeën.

Een van de oorzaken van de stap achterwaarts in de Echternach processie van de emancipatie en empowerment, is de enculturatie, die iedereen ondergaat en in zich opneemt. Met de paplepel wordt namelijk aan kinderen doorgegeven wat wenselijk en gebruikelijk is binnen een cultuur. Hoe je hoort te zijn. Hoe je je hoort te gedragen. Waartoe je in staat wordt geacht. Enzovoorts.

Zelfs als je wilt werken aan je eigen emancipatie en empowerment blijft het loslaten van onderdrukkende ideeën en overtuigingen een stuk(je) werk: namelijk bewustwording.

Hoezo? Omdat het gedachten zijn, die jij als waar hebt aangenomen.

Overtuigingen zijn ideeën en opvattingen die voor iemand waar zijn.
“Alle mensen zijn gelijkwaardig” is er zo een.

Gevaarlijk zijn overtuigingen die een stereotype zijn.
Stereotyperingen zijn generalisaties en versimpelingen van de werkelijkheid, dus gelden ze vrijwel nooit voor individuen. Stereotyperingen werken discriminatie in de hand en bevorderen daarmee de status quo, want het is een illusie te denken dat we er al zijn in Nederland met die mensenrechten en bijvoorbeeld de vrouwenemancipatie.
Het is pas voor elkaar als het geen onderwerp van gesprek meer is. Als gelijkwaardigheid van mensen net zo vanzelfsprekend is als de zon, die ’s ochtends opgaat.

Extra handicap bij bewustwording zijn de overtuigingen die ontstaan door een moederwond. Daar hou je twee zeer hardnekkige belemmerende overtuigingen aan over.
Ten eerste de overtuiging dat je niet goed genoeg bent, dat er iets niet in orde is met jou.
Ten tweede de overtuiging dat je geen liefde en waardering waard bent, totdat jij eerst iets aan jezelf verandert.

Dat zijn sluipmoordenaars qua zelfwaardering en empowerment.

En de kans is cultureel gezien al levensgroot dat er schade zit op jouw overtuigingen over wat het aan goeds betekent om een man of vrouw te zijn.
Bij oude pijn door een moederwond is de kans daarnaast levensgroot dat de belemmerende overtuigingen je de kans ontnemen op de moed en het vertrouwen dat jij ondanks waar je nu bent kunt groeien naar wezenlijke volwassenheid, tevredenheid en geluk. Dat jij ook in staat bent tot emancipatie en empowerment.

Wat te doen?

We kunnen bijvoorbeeld onze toevlucht nemen tot de logische niveaus van Bateson. Dit model geeft aan dat elk hoger gelegen niveau een eronder liggend niveau beïnvloedt.

Van de top naar de basis beïnvloedt je zingeving je identiteit en vervolgens je overtuigingen, daarmee je vaardigheden en je gedrag en hoe een en ander resultaten veroorzaakt in je omgeving.

Het niveau van zingeving draait bijvoorbeeld om de vragen:
Waartoe?
Waar draait het voor jou om?
Wat is jouw waarom?
Waar sta je voor?

Oude pijn door een moederwond veroorzaakt schade op het niveau van je identiteit en op het niveau van je overtuigingen. Dus als het zo werkt als Bateson stelt, dan is het niveau van zingeving niet besmet door een moederwond.

Een van de meditatieoefeningen die ik geef aan mensen die willen werken aan het helen van hun moederwond is de desidentificatieoefening van Assagioli. Deze gerichte meditatie kom je in principe ook tegen bijvoorbeeld in het boeddhisme en in het christendom. Waar het hier om gaat is dat je je niet langer identificeert met wat je denkt. Dat je je niet langer identificeert met wat je voelt. Dat je je niet langer identificeert met je lichaam. Wat dit oplevert is meer en meer een pure zijnservaring. Dat je bent, in plaats van dat je ‘iets’ bent. En wat je bent is gewaar zijn, bewustzijn.

Bij identiteit is namelijk iets interessants aan de hand: identiteit is zowel iets dat je bent, als iets dat je hebt.
Identiteit is samengesteld uit de rollen die je hebt plus je zelfbeeld en het iets dat ‘jij’ jij maakt. De rollen heb je in het dagelijks leven. Dat je naam hebt en een adres en een auto of fiets, een baan, nieuwe wandelschoenen of pumps, wel of geen huisdieren, voedselallergieën, hobby’s, geldzorgen of onkruid in je tuin (of niet), speelt allemaal op het niveau van de rollen die je met je identiteit hebt. Je hebt ook gedachten over hoe en wie jij bent, of niet bent.
Maar ondanks dat is er ook gewaar zijn in jou. Iets dat je ten diepste bent, zonder dat je het in woorden kan vatten. In de piramide hierboven kun je dat zien als de bovenlaag van je identiteit, alsof je met een stippellijntje het vak ‘identiteit’ horizontaal doormidden deelt. Dat gewaar zijn als levende werkelijkheid kun je ontdekken en door meditatie trainen. Dat geeft je de ruimte en mogelijkheid je overtuigingen te helen.

En je emoties dan? Want oude pijn doet toch zeer? Zeker weten. Maar je emoties louter je ook, die zuiver je ook. Oude pijn door een moederwond werkt zeker door op je overtuigingen. Angst, wantrouwen, schaamte, schuldgevoel, onzekerheid, machteloosheid, krachteloos ‘voelen’ en ‘denken’ tegelijkertijd. Het levert je emotionele overtuigingen op en overtuigingen die je een rotgevoel geven. Ze zijn bijna niet van elkaar te scheiden.

De definitieve oplossing vind je op het niveau van zingeving. Dat is ook het niveau van het geestelijke, het spirituele, al dan niet religieus. Het is het niveau van de mystiek en van het innerlijk weten van eeuwige wijsheid en waarheid. Het is het niveau van je symbolisch bewustzijn waarmee je bijvoorbeeld het wezenlijke van symbolen en archetypen ‘vat’ en doorgrondt. Het is het niveau waar je het heilige kan ervaren. Het is bovenredelijk, want je ratio en je woordenschat schieten tekort.
Naar deze diepte van bestaan is alleen te verwijzen, als je iets ervan wilt delen met een ander. Maar wie het kent, kan een ander de weg wijzen. Net als alle grote wijsheid leraren en mystici al eeuwenlang hebben gedaan. Dit is een empowerment, die werkelijke zelfverwezenlijking is.

Enne, welke overtuigingen hou je dan over? Wat je gaat ontdekken, is dat overtuigingen zich verruimen op bovenliggende niveaus. “The higher truth is more inclusive”. Hogere waarheden zijn meer inclusief.

Hoe zit dat dan met vrouwenemancipatie? Wat jij ten diepste bent is androgyn. Je ziel is androgyn. De overtuigingen over man en vrouw spelen op het niveau van de rollen, je overtuigingen en de andere onderliggende niveaus. Ongelijkheid is een thema dat speelt in een maatschappij. In het gebied dat voorbij de zichtbare dingen ligt, in de metafysica, zijn tegenstellingen veranderd in samenstellende delen van het geheel. Afhankelijk van wat nodig is in een situatie of afhankelijk van je intentie kun je veel makkelijker switchen tussen de verschillende niveaus. Dat is werkelijke vrijheid, het is de hoogste vrijheid.